deductive, non-deductive arguments & câu thần chú "úm ba la! mày ói số ra."
lâu rồi mình không viết, không đọc nhiều tiếng người (dạo này toàn đọc tiếng rắn, tiếng trăn), thế nên nay ngồi đọc lại mấy bài viết cũ của mình, chợt thấy có ý này muốn share với mọi người.
như đề bài thì mọi người cũng đã thấy được chủ đề hôm nay là deductive & non-deductive arguments. hai từ này mình thấy tiếng Việt dịch là lập luận diễn dịch & lập luận phi diễn dịch (nghe cũng không dễ hiểu hơn là mấy nhỉ 😅).
mình thấy hai khái niệm này cũng khá quan trọng, nếu bạn muốn trao đổi sâu với ai đó về một vấn đề phức tạp. thế nên mình giải thích nó nôm na thế này:
lập luận diễn dịch (deductive arguments): là loại lập luận mà ta có các tiền đề (premises) vững chắc để từ đó ta có thể dùng các suy luận logic để đưa ra kết luận một cách chắc chắn.
ví dụ:
tiền đề 1: tất cả các loài động vật có vú đều là loài máu nóng
tiền đề 2: cá voi là một loài động vật có vú
kết luận: cá voi là một loài động vật máu nóng.
lập luận phi diễn dịch (non-deductive arguments): là lập luận suy rộng hoặc tăng cường, chỉ nhằm đưa ra một kết luận có tính sác xuất vì ta không có các tiền đề (premises) đủ mạnh để đưa ra kết luận một cách chắc chắn.
ví dụ:
tiền đề 1: 90% các học sinh học bài trước khi đi thi đạt được điểm tốt
tiền đề 2: Bạn A học bài trước khi đi thi.
kết luận: Nhiều khả năng A sẽ đạt điểm tốt.
bạn có thể thấy ở trong trường hợp 2, ta không có đủ dữ kiện để kết luận chắc chắn rằng A sẽ đạt được điểm tốt, vì còn nhiều yếu tố khác có thể ảnh hưởng (A bị đau bụng vào ngày thi chẳng hạn).
đối với lập luận diễn dịch thì đơn giản, bạn chỉ cần fact check các tiền đề và kiểm tra tính logic của các suy luận, hai thứ này valid thì kết luận là valid. tuy nhiên, trong đời thực thì chúng ta ít khi có được sự xa hoa đó. với hầu hết các trường hợp trong đời, khi bạn thảo luận, tranh luận với ai đó thì nó là lập luận phi diễn dịch vì chúng ta không có nhiều dữ liệu, mà cuộc đời thì quá phức tạp.
đối với non-deductive, thì chúng ta chỉ có thể nói rằng đó là một lập luận mạnh hay một lập luận yếu, dựa trên tính logic của các suy diễn mà người lập luận đưa ra dựa trên nguồn thông tin hạn hẹp.
bài viết khiến mình muốn share về vấn đề này
phần tiếp theo này, mình sẽ nói một chút về bài viết đã khiến mình nảy ra ý tưởng viết bài này. bài viết này mình viết vào năm ngoái, đăng lên group facebook của Spiderum, được rất nhiều like, nhưng cũng có rất nhiều người chửi (mình để link ở dưới, bạn có thể tự đọc thêm). nhưng cũng đã hơn 1 năm rồi, ai chửi thì chắc cũng đã quên là mình từng chửi rồi, chỉ là tự nhiên hôm nay mình muốn lấy case này ra để phân tích về cách tranh luận một chút mà thôi.
phần này sẽ cung cấp một ví dụ thực tế để bạn suy nghĩ về deductive & non-deductive arguments, và cả tranh luận nói chung nữa.
link bài gốc ở đây: Chúng tôi biết chúng tôi không biết gì | Con gái là sinh vật khó hiểu...
context: mình trở nên quá nghiêm túc với câu đùa: ”con gái là sinh vật khó hiểu nhất hành tinh” và viết bài chỉ trích nó.
key arguments (mình vẫn khuyến khích bạn nên đọc bài viết và cả phần bình luận người ta chửi mình nếu có thời gian để hiểu context được rõ hơn):
câu đùa trên là vô nghĩa, vì không phải con gái khó hiểu mà tâm lý con người nói chung mới là khó hiểu. nếu nói gái khó hiểu thì trai có khó hiểu không? bao nhiêu trai ở đây có thể tự tin rằng mình luôn cư xử theo cách mà người khác có thể dễ dàng hiểu được?
câu đùa này nguy hiểm vì nó khiến cho bên nam hạn chế đào sâu, suy nghĩ tìm hiểu về bên nữ. bởi vì “khó hiểu nhất hành tinh” mà, ai dở hơi, mất công tìm hiểu làm chi.
và nó khiến cho bên nữ tin rằng mình là "không thể hiểu được" và từ đó có thể nhõng nhẽo và đưa ra kì vọng theo những cách vô lý nhất. bởi vì khi có ai đó question họ thì họ chỉ cần vin vào cái cớ “bọn tao khó hiểu mà”.
argument thứ tiếp theo là suy luận xa hơn dựa trên nền tảng của 2 argument phía trên: chính việc sử dụng câu đùa này để tạo scapegoat cho bản thân như vậy mới là lý do khiến người ta nhai đi nhai lại câu này chứ không phải là do nó buồn cười.
nếu có ai đó muốn phản biện bài viết về câu đùa này của mình, thì họ phải phản biện ít nhất 1 trong 4 arguments kể trên. nhưng theo mình thấy, toàn bộ các ý kiến phản biện trong phần bình luận đều thất bại trong việc làm điều này.
mình sẽ đưa ra bình luận của mình về 2 thứ mà rất nhiều các bình luận chỉ trích mình tập trung vào và mình cho là sai lầm:
thứ nhất, phản biện về câu đùa “I’m taking a joke too seriously. If you don’t like it, please, get out of my way”, và việc mình chửi những người dùng câu đùa này là ngu, nông cạn. cả hai thứ này mình đều đã giải thích trong phần bình luận của bài viết đó luôn rồi.
về câu đùa:
về việc mình chửi người ta ngu, hay một số người nói rằng tone giọng của bài này là tự cao, là lên mặt, mình cũng đã có bình luận luôn ntn:
mình hoàn toàn hiểu rằng có một số người không thích cách viết của bài này, nhưng đó là the writer persona mình muốn bỏ vào trong bài viết đó, nên nếu bảo đổi thì mình sẽ không đổi. nhưng nếu họ nói là họ không thích bài viết, không thích mình thì mình sẽ chấp nhận ngay lập tức. nhưng nếu họ dùng điểm này để bảo là lập luận của mình yếu thì sai hoàn toàn.
những thứ mà người đọc đang phản biện ở đây không liên quan đến chất lượng logic của bài viết, nó cũng giống như sự gáy bẩn của Muhammad Ali* không làm ảnh hưởng đến chất lượng cú đấm của ông vậy. nếu người đọc muốn đưa được một phản biện xứng đáng thì họ cần phải tập trung và tìm ra lỗi trong 3 key arguments mình liệt kê bên trên chứ không phải là bình luận cách viết của mình, cũng giống như (tiếp tục sẽ vẫn là Ali 😅) nếu đối thủ muốn thắng Muhammad Ali thì phải tập trung vào những cú jabs, uppercuts, right hooks, left hooks,… của mình chứ không phải lên sàn gáy bẩn lại với Ali.
*nếu bạn chưa biết Ali gáy bẩn đỉnh như thế nào thì bạn có thể xem video này.
cãi nhau cũng là thể thao, bạn luôn phải giữ một cái đầu lạnh. dễ hiểu chứ, nhỉ?
thứ hai, liên tục đòi mình đưa ra số liệu để chứng minh cho bài viết mặc dù mình đã giải thích rằng nó là một non-deductive argument, và khi mình nói rằng mình không có số liệu thì ngay lập tức cho rằng bài viết của mình thiếu thuyết phục. những người phản biện vẫn tương tự như sai lầm lần 1, cố đấm bốc với Ali mà không dùng nắm tay. còn về deductive & non-deductive thì mình đã nói quá nhiều trong phần đầu của bài này rồi nên chỉ note thêm: “lý-tính/cảm-tính không gắn liền với việc có-số hay không-có-số.
peace ✌️!